Mikrobiota to pożyteczne mikroorganizmy (głównie bakterie) zasiedlające układ pokarmowy człowieka. Kiedyś funkcjonowała nazwa mikroflora, jednak „flora” odnosi się do świata roślin, a mikrobiota odnosi się do świata mikroorganizmów.
Naturalna mikrobiota ma ogromne znaczenie na każdym etapie życia człowieka. Według naukowców modelowy organizm człowieka w wieku 20-30 lat o wadze ok. 70 kg i wzroście 170 cm składa się z ok. 30 bilionów własnych komórek oraz 39 bilionów bakterii, których masa szacowana wynosi 2-3 kg.
Mikrobiota jelitowa odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie i równowagę organizmu oraz pełni szereg kluczowych funkcji:
1. Funkcja ochronna. Mikrobiota hamują nadmierne namnażanie się grzybów drożdżopochodnych z rodzaju Candida oraz chorobotwórczych bakterii. Zmniejszają dzięki temu ryzyko rozwinięcia się infekcji lub choroby. Indykują wytwarzanie przeciwciał z klasy IgA. Dzięki uszczelnianiu bariery jelitowej i odżywieniu nabłonka jelita, mikrobiota zmniejszają ryzyko powstawania alergii i nietolerancji pokarmowe, zwłaszcza tej typu trzeciego tzw. nietolerancję pokarmową IgG zależną (opóźnioną reakcję alergiczną).
2. Regulacja układu odpornościowego. Mikrobiota jelitowa aktywuje układ immunologiczny i koordynuje jego pracę przez całe życie. Nawet 70% odporności pochodzi z jelit.
3. Funkcja metaboliczna i trawienna. Mikrobiota biorze udział w produkcji witamin z grupy B i K, kwasu fliowego, enzymów trawiennych oraz poprawia pracę jelit. Ma wpływ na perystaltykę i przyswajanie składników odżywczych. Mikroorganizmy naturalnie zasiedlające jelita wpływają na równowagę energetyczną i wspomagają biotransformację licznych związków chemicznych, których organizm ludzki nie jest przystosowany do samodzielnego przeprowadzenia. Dzięki tym zdolnościom mikrobiota umożliwiają przekształcanie złożonych składników pokarmowych, takich jak błonnik lub mucyna w proste cukry, krótkołańcuchowe kwsy tłuszczowe (octan, propionian, maślan) i łatwo przyswajalne substancje. Maślan jest istotnym źródłem energii dla komórek nabłonkowych jelita grubego oraz odżywia śluzówkę jelit. Dzięki temu utrzymuje szczelność bariery jelitowej, która jest niezwykle istotna dla równowagi organizmu. Maślan chroni również przed translokacją bakterii z jelita do krwioobiegu oraz wykazuje działanie przeciwzapalne. Ma on również wpływ na rozrost śluzówki jelita oraz może stanowić ochronę przed chorobami takimi jak stan zapalny lub nowotwory jelit.
Co wpływa na prawidowy rozwój mikrobioty jelitowej?
Tysiąc pierwszych dni licząć od zapłodnienia do 2 roku życia jest kluczowy dla rozwoju całego organizmu. Okres noworotkowy jest krytyczny dla pierwszej kolonizacji jelit, a co za tym idzie rozwoju odporności i bezpośredniego wpływu na zdrowie. Okres ten zwany jest „okrem modulacji”, w którym programuje się długofalowo zdrowie złowieka. Wszesne zasiedlanie jelit noworodka przez mikroorganizmy przebiega równolegle z dojrzewaniem jelit oraz kształtowaniem i stabilizacją układ immunologicznego.
Czynniki wpływające na prawidłowe zasiedlanie noworodka mikroorganizmami:
1. Czynniki prinatalne, czyli takie, które działają na płód w trakcie ciąży. Stosowanie przez cieżarną antybiotyków, nieodpowiednia, pozbawiona błonnik, uboga w warzywa i owoce dieta, długotrwały i silny stres, masa ciała i jej nadmierny przyrost w czasie ciąży oraz status zdrowotny matki to czynniki, które mogą wpłynąć na późniejszy skład mikrobioty jelitowej dziecka.
2. Czynniki prenatalne, czyli wszystkie czynnik okołoporodowe. Poród siłami natury ma bardzo istotny wpływ na prawidłowe kształtowanie się mikrobioty. Dziecko przechodząc przez kanał rodny, kolonizuje się bakteriami z pochwy z ukłdu pokarmowego matki. Dochodzi wówczas do aktywacji układu immunologicznego dziecka. Podczas cięcia cesarskiego kolonizacja mikroorganizmami przebiega w odmienny sposób. Noworodek styka się przede wszystkim z bakteriami ze skóry matki, rąk personelu i środowiska szpitalnego. U noworodka urodzonego przez cesarskie cięcie warto wdrożyć probiotykoterapię.
3. Czynniki postnatalne, czyli te wpływajace na dziecko bezpośrednio po porodzie. Rodzaj karmienia jest czynnnikiem bardzo silnie wpływajacym na odporność i rozwój mikrobioty u dziecka. Poza skłądnikami odżywczymi mleko matki zawiera wiele ważnych przeciwciał i substancji, które pełnią funkcję ochronne i modulują układ odpornościowy. Wykazują ona działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwirusowe. Mleko matki jest również najlepszym symbiotykiem , czyli połączeniem probiotyku i prebiotyku. Probiotyki to bakterie prozdrowotne a prebiotyki to pożywka dla bakterii niezbędna do ich prawidłowego wzrostu i namnażania. Na kształtowanie się mikrobionu dziecka mają wpływ również przyjmowane przez dziecko leki (antybiotki, leki przeciwzapalne, eki przeciwbóowe) oraz jakość diety wprowadzana w trakcie rozszerzania posiłków.
Dbanie o mikrobiotę oraz stan jelit nie kończy się na okresie noworodkowym lecz trwa przez całe życie. W późniejszych etapach życia wiele czynników wpływa na profil naszej mikrobioty jelitowej.
Do głównych czynników majacych wpływ na zaburzenie stanu mikrobioty należy:
1. Niewłaściwa dieta, uboga w błonnik, owoce, warzywa, nasona i zboża. Również konserwanty w żywnosci, żywność przetworzona oraz dieta bogata w cukry proste wywiera niekorzystny wpływ na skład naszych bakterii jelitowych.
2. Leki, głównie antybiotyki, leki przeciwzapalne, leki sterydowe, leki przeciwbólwoe i inhibitory pompy protonowej, czyli tzw. leki na zgagę. Antybiotyki oddziaływują nie tylko na bakterie chorobotwórcze, ale niszczą również pożyteczne bakterie zasiedlające nasz organzim.
3. Stres. Układ jelito –mózg jest ściśle ze sobą połączony za pomocą neru błędnego. Nerw błędny tworzy drogę komunikacyjną pomiędzy mikrobiotą a ośrodkowym układem nerwowym. Dzięki osi mózgowo-jelitowej zarówno to, co dzieje się w naszym mózgu wpływa na stan mikrobioty jelitowej, jak i to co dzieje się w naszych jelitach wpływa na nasz mózg. Silny stres powoduje, że bakterie jelitowe produkują różnego rodzaju hormony stresu, które z kolei niekorzystnie wpływają na prace przewodu pokarmowego i mózgu. W ostatnich latach pojawiły się liczne badania dotyczące wpływu mikrobioty na leczenie chorób związanych z układem nerwowym, takich jak depresja, autyzm, schizofrenia czy migrena. Zarówno dorośli, jak i dzieci mające duże problemy jelitowe, często mają zaburzenia nastroju, są depresyjni, nerwowi, pobudzeni czy wręcz przeciwnie senni.
4. Środowisko i toksyny.
5. Alkohol i używki.